آیا ورود فروشگاه‌های زنجیره‌ای به عرصه تولید راهگشاست؟
نویسنده: عباس گلشنی، کارشناس بازرگانی داخلی و صنعت خرده‌فروشی
سیاست ایجاد فروشگاه‌های زنجیره‌ای در دنیا با سیستم خرده‌فروشی به سال‌های دور برمی‌گردد. به‌عنوان مثال وال‌مارت از سال 1962 در ایالات متحده کار خود را شروع کرد و در سال 2004میلادی به‌عنوان بزرگ‌ترین و سرمایه‌دارترین فروشگاه زنجیره‌ای در دنیا شناخته شد و فعالیت‌هایش علاوه‌بر ایالات متحده در بیشتر کشورها گسترش یافت. تعداد کارکنان آن در سال 2019، 2/2میلیون‌نفر و سود خالص آن معادل 679/6میلیارد دلار و مالک آن خانواده والتون هستند و دارای 81هزارو 500 شعبه بوده و تحت پنج نام تجاری فعالیت می‌کند.
در ایران نیز اولین فروشگاه زنجیره‌ای را برادران کاشانی با نام «فروشگاه بزرگ ایران» در سال 1340 تاسیس و سال بعد نیز محمود خیامی و برادرش فروشگاه‌های زنجیره‌ای کوروش را راه‌اندازی کردند. بعد‌ها فروشگاه‌های زنجیره‌ای دیگری در ایران راه افتادند.
در حال حاضر فروشگاه‌های زنجیره‌ای بزرگ و فعال در ایران عبارتند از: اتکا، سپه، رفاه، شهروند، هایپراستار، هایپرمی، هایپرسان، جانبو، هفت، افق کوروش، وین‌مارکت و... .
با بررسی اجمالی در مورد یکی از فروشگاه‌های زنجیره‌ای متوجه می‌شویم که سهامدار اصلی آن یکی از تولیدکنندگان بزرگ است. این مجموعه دارای ده‌ها شرکت و کارخانه در زمینه‌های تولیدی و بازرگانی است و با ایجاد فروشگاه زنجیره‌ای که هم‌اکنون به بیش از 1500 شعبه رسیده، در درجه اول مشکل فروش برند‌ها و کارخانجات را در زمینه شوینده‌ها، بهداشتی و آرایشی و برخی محصولات غذایی حل کرده است و توانسته فاصله عمده‌فروشی و مصرف‌کننده را نیز کم کند و به این ترتیب درصدی از مبلغ عمده‌فروشی را به مشتریان تخفیف می‌دهد. همچنین در کنار کالاهای خود برخی کالاها را که به فروش کالاهای خودش لطمه وارد نمی‌کند نیز توزیع می‌کند. در این روش سبد کالاهای خود را تکمیل کرده و کالاهای تولیدی شرکت‌های خود را با قیمت مناسب به مردم عرضه می‌کند که باعث تنظیم بازار نیز می‌شود.
نباید از رسالتی که این مجموعه بر دوش کشیده و کالا را به صورت تخفیفی در اختیار مردم قرار داده، چشم‌پوشی کرد.
البته مهم‌ترین مشکل فروشگاه‌های تخفیفی عدم تنوع کافی است زیرا در اولویت کالاهای تامین شده محصولات تولیدی خودشان قرار دارد و کالاهای مشابه را از دیگر تولیدکنندگان تهیه نمی‌کنند. این موضوع در اقلامی مثل: روغن، رب، چای، برنج، روغن بادام و... قابل مشاهده است. به‌عنوان مثال تنها چهار نوع عسل در این نوع فروشگاه‌ها عرضه می‌شود. در صورتی که در سایر فروشگاه‌ها بیش از 20 نوع عسل وجود دارد. با این روش قدرت رقابت از بین می‌رود و مشتری نیز فقط حق انتخاب چند برند را بیشتر ندارد.
البته در ابتدای ایجاد فروشگاه‌های زنجیره‌ای بزرگ ایران در سال 1340 در نظر داشتند کارخانه‌هایی برای تولید کالا و عرضه آن در فروشگاه‌ها ایجاد کنند، مانند جامکو و مبلیران که متاسفانه جواب نداد.
اگر فروشگاه وال‌مارت را که در ابتدا به آن اشاره شد بررسی کنیم خواهیم دید که آنها به هیچ‌وجه در مقوله تولید وارد نشدند و به جای آن سیستم حمل‌و‌نقل و توزیع خود را تقویت کردند و از این طریق قیمت تمام‌شده کالای آماده فروش را کاهش دادند و به هیچ عنوان برون‌سپاری انجام ندادند.
بنده در مجموع مخالف تولید کالا به وسیله زنجیره‌ای‌ها هستم زیرا زمینه رقابت را کاهش می‌دهد و فروشگاه‌ها مجبورند کالای تولیدی خود را در اولویت بفروشند و در درازمدت مصرف‌کننده و فروشنده متضرر خواهند شد و کم‌کم فروشگاه‌ها از رونق می‌افتند و حتی ورشکست خواهند شد (مانند فروشگاه‌های سابق شهر و روستا) و اهدافی را که اولین بنیانگذار زنجیره‌ای‌های نوین بعد از انقلاب به دنبال آن بود کم‌کم از بین می‌رود و مصرف‌کنندگان کم‌درآمد از این موضوع ضرر خواهند کرد.
بهترین حالت این است که مالکان فروشگاه‌های زنجیره‌ای به جای تولید وام بی‌بهره در اختیار تولیدکنندگان قرار دهند و در قبال سرمایه‌گذاری تخفیف بیشتری بگیرند و کالا را ارزان‌تر به مردم بفروشند. در این فرآیند تولیدکنندگان راضی خواهند بود و مصرف‌کنندگان نیز از خرید با قیمت مناسب منتفع خواهند شد، همچنین در این روش دوره گردش کالا بالا رفته و سود فروشگاه تضمین خواهد شد.
.
