می‌توان گفت حجم تاثیرپذیری جهان در اثر شیوع کووید19 در تمامی بخش‌ها و جهات در مقابل بلایایی که جهان به خود دیده، بی‌نظیر بوده است، وقتی به گذشته نگاهی می‌اندازیم و شیوع بیماری‌های پاندمی و مدت‌زمان دوام و شدت سرایت آنها را بررسی می‌کنیم می‌توان گفت کووید19 به شکل بی‌سابقه‌ای قدرت انتقال و شیوع داشته به نحوی که با شروع هر موج جدید، شکل و نوع علائم آن نیز تغییر می‌کند.
در این راستا کارفرمایان مختلف در تلاشند با ایجاد زیرساخت‌های لازم جایگاه خود را در بین رقبا حفظ کنند، در اینجا می‌توان به این نکته اشاره کرد که مسائل پیش روی مدیریت اجرایی شرکت‌ها و سازمان‌ها از نظر فنی نسبت به دهه‌های گذشته بسیار پیچیده‌تر شده است و بخشی از مشاغل در این مدت دستخوش ورشکستگی شده‌اند، البته برخی از شرکت‌ها با تبدیل ساختار تولید و با توجه به نیازسنجی بازار به ساختاری کارآمد و متناسب با شرایط فعلی، تغییر جهت داده‌اند و به گونه‌ای با مشارکت در مبحث مسئولیت‌های اجتماعی توانسته‌اند بقای خود را حفظ کنند و این شرایط برای شرکت‌های تولیدی از جمله تولیدکنندگان مواد ضدعفونی، ماسک، لوازم استریل و پزشکی با رشد تولید چشمگیری با توجه به نیاز بازار سبب رونق تولید حداکثری آنها شده که می‌توان از شرکت فرانسوی Sterimed نام برد که شاهد افزایش 40 درصدی مشتریان خود بوده است.
درخصوص مسئولیت‌های اجتماعی نیز شرکت نساجی Les tissages de charlieu در فرانسه با شیوع همه‌گیری تصمیم گرفت یک خط تولید ماسک ایجاد کند. این حمایت‌ها هم تاثیرات اجتماعی و هم مالی برای این شرکت در پی خواهد داشت، از این‌رو می‌توان گفت اینگونه اقدامات شرکت‌ها بی‌شک نشان‌دهنده مشارکت در مسائل و مسئولیت‌های اجتماعی آنها خواهد بود که طبیعتاً به‌جا ماندن اثر این اقدامات در ذهن مخاطب سبب شکل‌گیری مشتری ماندگار و ارزش‌آفرینی اجتماعی می‌شود، البته نباید منافع اقتصادی شرکت‌ها را که تحت تاثیر چرایی این موضوع قرار می‌گیرد، نادیده گرفت.
فروش اینترنتی در شرایط پاندمی
می‌توان گفت برخی از مشاغل و صنایعی که از نظر زیرساخت توانسته‌اند با ایجاد بستر فروش بر پایه اینترنت نسبت به عرضه محصولات و فرآیند فروش در کسبوکار خود بپردازند دارای رونق و تاب‌آوری بیشتری نسبت به مشاغلی که حضور فیزیکی مشتری سبب فروش تولیدات آنها می‌شود خواهند داشت و شرکت‌هایی که از نظر زیرساخت‌های آنلاین امکان فروش غیرحضوری را ندارند و تنها عرضه محصول به شکل فیزیکال و ماهیت خرید حضوری را دارند، با پایداری این پاندمی ادامه فعالیت آنها کمرنگتر و با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو خواهند بود که مهم‌ترین آنها حفظ منابع انسانی و نهایتاً عرضه محصول است. از دو رویکرد به این منظر باید نگریست: ابتدا عدم ارزآوری و فروش به واسطه محدود شدن شرایط فروش و کاهش مشتری، ثانیاً تعدیل نیرو، کاهش تولید و نهایتاً بعد از تحمل فشار‌های روزافزون مالی به سوی تعطیلی حرکت خواهند کرد، به این ترتیب با کاهش منابع انسانی شاهد از بین رفتن تدریجی برخی از مشاغل خواهیم بود.
اما چه باید کرد؟
آیا تمامی صنوف و شرکت‌ها امکان عرضه محصول در بستر الکترونیک را دارند؟
آیا مشاغلی که در آستانه نابودی هستند را می‌توان در هاله فضای مجازی حفظ کرد؟
همان‌طور که گفته شد در مشاغلی که طبیعت عرضه و سفارش‌گیری آنلاین را دارند شاهد گسترش و رونق اینگونه شرکت‌ها خواهیم بود که با جذب بیشتر منابع انسانی نسبت به فروش محصولات خود اقدام می‌کنند، در این بین می‌توان به اقدامات شرکت آمازون اشاره کرد که تنها در ایالات متحده تصمیم به جذب 100هزار کارمند جدید گرفته است و این مهم بی‌تاثیر در نحوه جذب نیرو نبوده به‌گونه‌ای که مصاحبه‌ها به‌صورت آنلاین و غیرحضوری درحال انجام است.
این در حالی است که این شرکت در سال گذشته 40درصد از صنعت تجارت الکترونیک و 6درصد از صنعت خرده‌فروشی را در آمریکا به خود اختصاص داده است و برای پوشش خدمات خود 12 هواپیمای باری جدید اجاره کرده که در مجموع تعداد هواپیماهای باری جهت ارائه خدمات خود به مشتریان را به 82 فروند رسانده است.
شرکت‌ها نیز با توجه به پاندمی موجود و درک شرایط پیش روی صنعت خود برای جذب نیروی کار نگرش و استراتژی جدیدی از نظر زیرساخت و تولید اتخاذ خواهند کرد. برخی از صنوف و شرکت‌ها عملاً به‌دلیل کاهش تقاضا و پیرو آن کاهش فروش راهی به‌جز تعدیل نیرو نخواهند داشت و تمام تلاش این شرکت‌ها در جهت کنترل هزینه‌های مالی و بقای کسبوکار خود خواهد بود، البته این شیوه برای تمامی کسبوکارها یکسان نیست. از این نکته نیز نباید غافل ماند که استخدام نیروی جدید علاوه‌بر هزینه‌های آموزش و از دست دادن زمان آموزش در جهت کسب تجربه در مشاغل استراتژیک، تاثیر مستقیم بر کیفیت کالا و برند شرکت‌ها خواهد داشت.
این همه‌گیری نه‌تنها چشم‌انداز مالی شرکت‌ها و خرده‌فروشان را در سال جاری تغییر داد، بلکه تاثیرات بلندمدتی را پیش روی آنها قرار داده و اینگونه فعالیت‌ها را بیشتر به سمت و سوی گزینه‌های تجارت الکترونیک سوق می‌دهد. تجارت الکترونیک ایالات متحده بالغ بر 42درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور است که این امر باعث شده رتبه اول تجارت الکترونیک در جهان را به خود اختصاص دهد، همچنین چین بزرگ‌ترین بازار بالقوه تجارت الکترونیک را پس از آمریکا در اختیار دارد. همان‌طور که می‌دانید توسعه زیرساخت‌های مخابراتی سبب پیشرفت‌های عمده اقتصادی می‌شود و این اثر در کشورهای در حال توسعه بیشتر مشهود است. به‌عنوان مثال طبق آمار، افزایش 10 دستگاه موبایل به ازای هر 100 نفر تاثیر 6/0درصدی در تولید ناخالص ملی را ایجاد می‌کند، از طرفی طبق برآورد جهانی تا سال 2023 فروش اینترنتی و تاثیر آن بر خرده‌فروشی رشد هشت برابری را تجربه خواهد کرد و در نهایت میزان پیشرفت و اصلاح زیرساخت در صنعت خرده‌فروشی نشانگر کارایی زنجیره ارزش کالا، خدمات و رونق تولید و عرضه در این بستر خواهد بود. بنابراین با توجه به شرایط به‌وجود آمده صنایع و شرکت‌ها در راستای افزایش کارایی و بهبود سرویس‌دهی به مشتریان با اصلاح برخی از زیرساخت‌های خود، تهدیدات پیرامون را به‌عنوان یک فرصت مثمرثمر باید مورد استفاده قرار دهند.
وظایف دولت‌ها در شرایط پاندمی
یکایک دولت‌ها در مواجهه با شرایط کنونی باید به‌طور پیوسته با تبادل اطلاعات و دانش پزشکی و روش‌های جدید پیشگیری در راستای مقابله با اپیدمی و قطع زنجیره گسترش به شکل پیوسته در مسیر مشترک گام بردارند، که در این راستا از رسانه‌های گروهی و تولید محتوای آموزشی و بهره‌گیری از تکنولوژی و نرم‌افزارها برای کنترل مضاعف باید استفاده بهینه کنند. یکی از گام‌های موثر در این خصوص استفاده از دستگاه‌های کنترل دمای بدن در ایستگاه‌های مترو، فرودگاه‌ها و کلیه اماکن پرجمعیت و عمومی در جهت شناسایی افراد مشکوک یا ناقل در جلوگیری از شیوع بیشتر است که این روند یکی از الگوها و نسخه‌های یکپارچه برای کاهش و از بین بردن پاندمی در بحران کنونی جهان بوده و از دیگر راهکارهای ارائه‌شده توسط متخصصان این حوزه برای مصون ماندن، ایجاد محدودیت‌های تردد و برقراری قرنطینه و استفاده از شیوه‌نامه‌های مربوطه است. از سوی دیگر دولت‌ها در تلاشند تا زیرساخت‌های کنترل همه‌گیری را مهیا کنند که صد البته در اقتصادهای کوچک، تهیه یا اصلاح زیرساخت‌ها برای دولت‌ها و همچنین شرکت‌ها مطابق شیوه‌نامه‌های مقابله با همه‌گیری، هزینه‌بر بوده و باری بیش از فشار اقتصادی کنونی بر دوش آنها محول خواهد کرد.
قدرت ماندگاری و تاب‌آوری شرکت‌ها
همان‌گونه که در بخش‌های قبلی اشاره شد کاهش تقاضا برای برخی کالاها سبب تعدیل نیروهایی شده که با صرف هزینه‌های آموزشی گاهی گزاف در چرخه تولید به کار گمارده شده بودند و این امر موجب کاهش ارزش کسبوکارها و عدم رونق در بخش‌های سهامداری شده که در بعد بین‌المللی نیز کاهش صادرات و در نهایت کاهش درآمدزایی کشورها را در پی داشته است.
مبحث تاب‌آوری در دوران اپیدمی یکی از مباحثی است که به‌دلیل مشخص نبودن زمان کنترل شیوع، تمامی کسبوکارها با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. از این رو باید با درایت نسبت به ترسیم استراتژی‌های مختلف چه از نظر بقای کسبوکارها و چه از نظر مدیریت مالی و حفظ تولید و مدیریت منابع انسانی در دوره پاندمی اقدام کرد. در این رابطه همچون ارتباط بین دولت‌ها، شرکت‌ها نیز باید از استراتژی شرکت‌های بین‌المللی که در گرید مشابه کسب و کار خود هستند، بهره‌گیری کنند و از هرگونه تصمیم احساسی خودداری و با توجه به ابزارها، پتانسیل کاری، مواد اولیه، تعداد پرسنل و حجم پوشش بازار و میزان تقاضا، استراتژی پلکانی را ترسیم و نیاز بازار و مشتریان خود را تامین کنند.
آیا پایان پاندمی پایان داستان است؟
بی‌شک زمانی مشخص برای گذر از همه‌گیری کرونا وجود ندارد و می‌توان گفت پایان این مهم بدین معنی نخواهد بود که بحران در جهان فروکش کرده و زندگی به شرایط عادی باز خواهد گشت، بلکه دوره پس از کرونا را باید به گونه‌ای تصور کرد که رفتار انسان‌ها چه از دیدگاه فرهنگی چه از نظر دیدگاه اجتماعی دچار تفاوت چشمگیری خواهد شد که این خود سبب گسترش ارتباطات مجازی همچون مکالمات و جلسات تصویری، کنفرانس‌ها و خریدهای آنلاین نسبت به گذشته خواهد شد.
با افزایش استفاده از ارتباطات الکترونیک و همچنین شرایط طولانی‌مدت قرنطینه، در حوزه آموزش همچون مدارس و دانشگاه‌ها و تغییر فرهنگ کتابخوانی، تقاضا برای خدمات الکترونیک بیش از پیش پویا و متحول شده و خواهد شد. اگرچه این همه‌گیری برای جامعه انسانی بسیار سخت و طاقت‌فرسا بود اما برای کره زمین و اکوسیستم مایه مباهات بوده که در این راستا در آینده‌ای نه‌چندان دور شاهد کاهش گازهای گلخانه‌ای و دی‌اکسیدکربن حاصل از سوخت کارخانه‌ها و کاهش پسماند شرکت‌ها و نهایتاً کاهش دمای تقریبی کره زمین و همچنین ترمیم بخشی از لایه اوزون خواهیم بود.
عکس‌العمل‌های ما در مواجهه با این پاندمی باعث شکل‌گیری آینده‌ای می‌شود که بر بهداشت عمومی و فردی و نیز بر فرهنگ و پدیده‌های روان‌شناختی کشورها تاثیر خواهد گذاشت، به نحوی که شرایطی که در بحران پیش‌بینی و اجرا می‌شد اکنون در شرایط عادی و زندگی روزمره باید رعایت شود آن هم به‌صورت بلندمدت، از این روی پس از گذر پاندمی، بالطبع بخشی از آثار رفتاری و سیستمی آن در جامعه انسانی باقی خواهد ماند و تاریخ نیز با گسترش تکنولوژی و تغییرات بخشی از فرهنگ‌ها، بیش از پیش به ثبت وقایع روزمره می‌پردازد، سرعتی که قبل از کرونا شاهد آن نبوده‌ایم.
تغییر در رفتار مصرف‌کننده با توجه به شیوع کووید19 نیز بدون تغییر نخواهد بود و نزدیکی بیش از پیش مشتریان به تکنولوژی و خرید آنلاین نیز رنگ و روی جدیدی پیدا کرده است، اما این روند تا چه حدی پیش خواهد رفت؟ اکنون برای پاسخگویی به آن کمی زود است.
وظایف مراکز خرید در شرایط پاندمی
در این شرایط برخی از مشاغل بیشترین آسیب را دیده‌اند که عبارتند از: صنایع پوشاک، آموزشگاه‌ها، محل‌های تفریحی و فرهنگی و مشاغل مرتبط با گردشگری و حمل‌و‌نقل. در اینجا قابل ذکر است که حضور مشتری در مراکز خرید نیز روندی کاهشی داشته است و کسب‌و‌کارهای مستقر در مراکز نیز مشابـه دیگر مشاغلی که در شرایط پاندمی تحت تاثیـر قـرار گرفته‌اند بی‌نصیب نبوده‌اند.
در این دوره گذر، اولویت مراکز خرید حفظ سلامتی کارمندان شاغل و مشتریان است که برخی از مراکز با به‌کارگیری پرسنل آموزش‌دیده خود در حوزه سلامت (واحد بهداشت و کمک‌های اولیه) توانسته‌اند ایفای نقش موثرتری در این برهه زمانی در جهت حفظ امنیت بهداشتی پرسنل و مشتریان خود که بی‌شک تاثیر مستقیم بر سلامت روان، حفظ آسایش و نهایتاً فروش سهل‌تر می‌شود از خود نشان دهند.
یکی از دیگر اقدامات موثر انجام تست‌های مربوطه، از کارمندان و کارگران مشغول در مراکز خرید است تا ضمن مشخص شدن افراد بیمار نسبت به جلوگیری از شیوع بیماری اقدامات لازم صورت پذیرفته و همچنین می‌توان از کنترل‌های مضاعف روزانه از جمله تب‌سنجی و استفاده از دستگاه اکسیمتر (نمایش میزان اکسیژن در خون) در راستای برقراری و حفظ محیطی سالم و باطراوت در جهت ارائه خدمات بهتر، بهره جست.
کنترل فاصله‌گذاری اجتماعی
مراکز خرید باید التزام کافی نسبت به نصب علامت‌های فاصله‌گذاری اجتماعی در مشاعات ازجمله ورودی‌ها، آسانسورها، فروشگاه‌ها، واحدهای غذایی و همچنین استفاده از مانیتورهای تبلیغاتی با محتوای مربوطه داشته باشند و در زمینه آموزش نیز از طریق واحد بهداشت مجموعه، راهکارها و پروتکل‌های لازم و مصوب را در اختیار کارمندان و پرسنل فروشگاه‌ها قرار دهند و نظارت دقیق و مستمر توسط واحد مذکور در خصوص رعایت تمامی پروتکل‌ها صورت پذیرد.
از دیگر اقدامات مراکز می‌توان به تهیه ماسک در راستای استفاده توسط کارمندان، متصدیان فروش و مشتریان و همچنین کنترل دمای بدن از بدو ورود به مرکز خرید و تهیه و نصب دستمال کاغذی جهت لمس شستی آسانسور و دستگیره‌های درها و تهیه مواد ضدعفونی و نصب در تمامی مبادی ورودی از جمله آسانسورها، سرویس‌های بهداشتی و مشاعات اشاره کرد. همچنین در راستای رعایت آیین‌نامه‌های بهداشتی در شرایط کنونی مرتبط با واحدهای غذایی، رستوران‌ها و محدودیت‌های نگهداری اقلام غذایی، باید به‌صورت مستمر آموزش‌های مکرر در حوزه سلامت، گندزدایی مواد مربوطه توسط واحد بهداشت انجام پذیرد.
تاب‌آوری مراکز خرید
شرایط فاصله‌گذاری اکنون تبدیل به جزء لاینفک زندگی روزمره شده است و آثار این محدودیت‌ها در کسبوکارها نیز مشهود است. لذا مراکز خرید شاهد کاهش خرید حضوری مشتریان هستند و در اینجا مجدداً به مطلب قبلی اشاره می‌کنم که در این شرایط، فروش آنلاین واحدهای مستقر در مراکز خرید، تاثیر عدم حضور مشتری را در مبحث تاب‌آوری به‌طور قابل توجهی کمرنگتر می‌کند.
فروشگاه‌ها و برندها باید با قدرت حداکثری وارد مباحث تجارت الکترونیک شوند و با گسترش خدمات نسبت به عرضه محصول خود اقدام کنند. ناگفته نماند برخی از مشتریان از خرید حضوری لذت بیشتری می‌برند و برخی دیگر از خرید آنلاین، منتها تاثیر منفی پاندمی بر خرید حضوری مشتریان را بیشتر شاهد هستیم، لذا از شرایط پیش‌آمده باید به‌عنوان یک فرصت جدید استفاده کرد و بر تشویق مشتریان به خرید و ایجاد حس تمایز بین خود و رقبا بیش از پیش افزود و در این مسیر برای ایجاد ارتباط موثر بین مشتری فعلی و بالقوه خود در مسیر دستیابی به اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت و نهایتاً استراتژی برند خود از تبلیغات مجازی و اینترنتی همانند تبلیغ در رادیو، پادکست‌های اینترنتی، وب‌سایت‌های مرتبط و پربازدید، سئو، بازاریابی اجتماعی، پست‌های معمایی (گیمیفیکیشن)، تبلیغات مارکتینگ، ایمیل‌مارکتینگ، اینفلوئنسرمارکتینگ، وایرال‌مارکتینگ و دیگر روش‌های بازاریابی و فروش بهره جست.
بی‌شک نوع محتوای تولید شده توسط برندها بی‌تاثیر بر نگرش مشتری نخواهد بود، لذا در متن، گفتار و تصویر محتوا دقت بسیاری باید کرد تا با توجه به نوع محصول و قشر سنی هدف، محتوای تولید شده سبب افزایش فروش شود و نه ریزش مشتری.
در ادامه به این مهم نیز می‌توان اشاره کرد که ارائه امتیاز به مشتری مانند ارائه تخفیفات برای تشویق و ترغیب مشتری به خرید بسیار تاثیرگذار است، البته تهیه یک متن درخور محصول در راستای جذب مخاطب و افزایش ارزش کالا که علاوه‌بر مشتریان کنونی و وفادار، بتوان مشتریان جدید و خرید اولی را نیز جذب کرد در افزایش فروش بی‌تاثیر نخواهد بود، لذا باید از اهرم محتوای حرفه‌ای و مرتبط با برند بهره حداکثری را برد.
در پایان به راهکارهای مالی در راستای عبور از شرایط فعلی می‌پردازیم:
هدف و اولویت هر سازمان و شرکت بقا و حضور در عرصه رقابت است لذا رعایت اصول و مدیریت سرمایه بسیار حائز اهمیت است. در این راستا از هزینه در طرح‌های قبل از شرایط شیوع همه‌گیری که دارای اولویت نیستند باید پرهیز شود.
از محدودیت‌های پرداختی با توجه به اولویت و درجه اهمیت استفاده شود.
در بخش منابع انسانی نیز با توجه به شیوه‌نامه‌های بهداشتی و دستورالعمل‌های ابلاغی از ستاد مربوطه درخصوص دورکاری، کاهش تعداد کارکنان و حذف اضافه‌کاری‌های غیرضروری می‌توان نسبت به کاهش هزینه‌ها اقدام کرد. منتها همان‌طور که در بخش‌های گذشته نیز اشاره شد، مراکز خرید با توجه به شرایط و استراتژی تاب‌آوری خود در این خصوص با درجات متفاوت می‌توانند برنامه‌ریزی لازم را اعمال کنند.
کاهش و حذف هزینه‌های غیرضروری در هر یک از واحدها و بخش‌ها؛
اعمال محدودیت و اولویت‌بندی در پرداخت وام؛
بررسی و اصلاح راهکارهای تامین مالی؛
در آخر امید است با گذر از این چالش جهانی، شاهد رونق و بهبود در کسبوکارها باشیم.
عباس حمـاد
مـدیر مرکـزخـرید سانا
abbashemad@aol.com
