نخستین فروشگاه زنجیره‌ای با سرمایه مستقیم خارجی از سال 2009 با افتتاح اولین شعبه در غرب تهران آغاز به کار کرد. از آن به بعد صنعت فروشگاهی کشور وارد فاز جدید فعالیت‌های خود شد. حضور برند خارجی تاثیر بسزایی در بالا بردن سطح استاندارد‌های فروشگاهی در ایران داشت و باعث شد کم‌کم سلیقه مردم از خرید سنتی به سمت خرید از فروشگاه‌های زنجیره‌ای تغییر کند. پیرامون نقش و اهمیت حضور فروشگاه‌های زنجیره‌ای خارجی در ایران، گفت‌وگويی با امیرخسرو فخریان، رئیس اتحادیه کشوری فروشگاه‌های زنجیره‌ای ترتيب داده شده که در ادامه مي‌خوانيد:
از حضور خارجی‌ها در صنعت فروشگاهی ایران چند سال می‌گذرد؟
پیش از صحبت درخصوص سوال شما، بهتر است در ابتدا نیم‌نگاهی به تاریخچه فروشگاه‌های زنجیره‌ای در ایران بیندازیم. باید گفت سال 1328، مبدا تحولات جدید در روش‌های توزیع در ایران بود که به دنبال آن، روش‌های نوین توزیع با ابزاری به نام فروشگاه‌های زنجیره‌ای شکل گرفت و فروشگاه تعاونی مصرف سپه به‌عنوان نخستین فروشگاه زنجیره‌ای ایرانی در این سال تاسیس شد و فعالیت خود را آغاز کرد. بعدها یعنی در سال 1334، فروشگاه زنجیره‌ای اتکا تاسیس شد و با ماموریت خدمات‌رسانی به خانواده‌های نیروهای مسلح در اقصی نقاط کشور آغاز به کار کرد. در فاصله زمانی 29 ساله یعنی از سال 1328 تا 1357، فروشگاه‌های زنجیره‌ای دیگری در رسته‌های مختلف راه‌اندازی و به فعالیت مشغول شدند که برخی از این فروشگاه‌ها به دلایل گوناگون موفق به ادامه فعالیت نشدند و امروز نامی از آنها نیست. در فاصله زمانی 1357 تا 1370 نیز چندین فروشگاه زنجیره‌ای دیگر در رسته‌های متنوعی از جمله فرش، لوازم خانگی، مصنوعات چرمی، پوشاک و... به جمع دیگر فروشگاه‌های زنجیره‌ای فعال کشور اضافه شدند.
پس از انقلاب و با تجربه کردن توزیع اقلام اساسی، به‌ویژه در سال‌های جنگ تحمیلی و در نبود یک شبکه توزیع کارآمد و گسترده، در سال ۷۱ موضوع ایجاد فروشگاه‌های زنجیره‌ای برای اصلاح ساختار توزیع کالا در سطح خرده‌فروشی مطرح و شهرداری تهران پیشگام این رویکرد شد و در آبان 1373 با افتتاح فروشگاه شهروند توسط رئیس جمهور وقت، این جریان را آغاز کرد. در ادامه ایجاد شبکه‌های گسترده‌تر در دستور کار قرار گرفت که فروشگاه زنجیره‌ای رفاه یکی از آنها بود که به لحاظ اهمیت این نوع فعالیت‌ها، نخستین شعبه آن با حمایت رئیس جمهور وقت افتتاح شد. توجه به ظرفیت‌های کشور و استقبال عمومی مردم و شهروندان از فروشگاه‌های زنجیره‌ای، سبب شد در فاصله زمانی 1380تا 1390، فروشگاه‌های دیگری با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی راه‌اندازی و مشغول فعالیت شوند.
در همین رابطه و با توجه به ظرفیت‌های موجود در صنعت خرده‌فروشی کشور و تشویق دولت برای حضور سرمایه‌گذاران خارجی و تصویب قوانینی مرتبط در مجلس شورای اسلامی، سرمایه‌گذاران از سایر کشورها به فکر ورود به این عرصه در ایران افتادند. اولین فروشگاه زنجیره‌ای با سرمایه مستقیم خارجی‌ها با برند «هایپراستار» از سال 2009 با افتتاح نخستین شعبه، استارت ورود دیگر برندهای خارجی از جمله «جانبو» به کشور را زد و هم اکنون 12سال از حضور «هایپراستار» و 10سال از حضور «جانبو» در ایران می‌گذرد.
در حال حاضر چه تعداد مجموعه فروشگاهی در ایران توسط شرکت‌های خارجی ایجاد شده است؟
در حال حاضر «هایپراستار» با 38شعبه در استان‌های تهران،اصفهان،یزد،کرج،شیراز،قم،ارومیه، مشهد و قزوین در حال فعالیت است. «جانبو» نیز با حدود 1300شعبه تقریبا در تمامی استان‌های ایران در حال فعالیت است.
استقبال ایرانی‌ها از این فروشگاه‌ها چگونه بوده است؟
فروشگاه‌های زنجیره‌ای به دلایل مختلفی از جمله رعایت استاندارد کیفیت، قیمت و خدمات و سهولت در خرید مایحتاج در مکان واحد و در نتیجه صرفه‌جویی در زمان و هزینه، ارائه کالا و خدمات یکسان در سراسر کشور، حتی نقاط دور افتاده مرزی و ... مورد استقبال هموطنان قرار گرفته‌اند که صدور بیش از 1.5میلیون فاکتور به صورت روزانه، گواهی بر این ادعاست. در این میان فروشگاه‌های خارجی عضو این اتحادیه نیز همگام با دیگر اعضا گام برداشته و با ارائه کالا و خدمات با کیفیت مطلوب و قیمت مناسب، رضایت حداکثری هموطنان را کسب کرده‌اند. فروشگاه‌های هایپراستار به دلیل سطح گستردگی و همچنین تنوع بالای محصولات و برندها که از مزایای رقابتی این فروشگاه به حساب می‌آید، از استقبال خوبی در میان مشتریان ایرانی برخوردار است. فروشگاه‌های جانبو نیز به دلیل تعدد شعب (حدود 1300شعبه در سراسر کشور) که مهم‌ترین مزیت رقابتی آن در کل کشور به حساب می‌آید، مورد توجه و استقبال مشتریان در بازار ایران قرار گرفته است.
مهم‌ترین اتفاق با ورود شرکت‌های خارجی به حوزه فروشگاه‌های زنجیره‌ای در ایران چه بود؟
تغيير سلیقه مردم از خرید سنتی به سمت خرید از فروشگاه‌های زنجیره‌ای، تغییر ذائقه آنان به خرید هدفمند بر پایه توان مالی در کمترین زمان و داشتن حق انتخاب، افزایش تنوع کالاها با ایجاد حس نیاز بین مشتریان، ایجاد فضای رقابتی بین تامین‌کنندگان، حذف واسطه‌ها و کاهش قیمت فروش و ایجاد شغل پایدار به صورت گسترده با توسعه فروشگاه‌ها، از جمله مهم‌ترین تاثیرات ورود این شرکت‌ها به کشور بوده است.
آیا این حضور توانست فضای رقابتی با شرکت‌های داخلی بوجود آورد؟
بله، در ابتدا ارتقای سطح فعالیت این گونه شرکت‌ها و لزوم رقابت در بالابردن سطح کیفی خدمات به عنوان یک هدف در شرکت‌های ایرانی و در ادامه رقابت در بین تامین‌کنندگان کالاها و خدمات، رقابت برای افزایش سهم بازار، رقابت برای تامین نیازهای مشتریان، رقابت به جهت افزایش ارزش برند، رقابت در قیمت‌گذاری و ارائه تخفیف‌های بیشتر ، رقابت در چانه زنی با تأمین‌کنندگان و افزایش تنوع خرید با حاشیه سود مناسب برای مشتری از جمله محاسنی بود که در نتیجه ورود سرمایه‌گذاران خارجی بوجود آمد.
چرا روند توسعه بعضی از این فروشگاه‌ها در ایران بسیار کند است؟
به دلایل مختلف؛ از جمله سیاست‌های شرکت مادر، سودآوری پایین این فعالیت، موانع قانونی و دولتی کشور و بعضا کارشکنی‌های موجود در روند اقدامات اجرایی برای این شرکت‌ها، عدم شناخت و انطباق سریع با فرهنگ مصرف و خرید جامعه به خصوص شرکت «هایپراستار» که کشور منشاء آن، توسعه یافته است و فروشگاه «جانبو »که از فرهنگ کشور ترکیه بهره‌مند است، در زمینه تطبیق با فرهنگ قابلیت بالاتری از خود نشان داده، نوسانات شدید اقتصادی و تغییرات زیاد در قوانین پولی و مالی بر روند سرعت توسعه تاثیرگذار بوده است.
آیا همکاری‌ها باعث قرار گرفتن کالاهای ایرانی در قفسه‌های این فروشگاه‌ها در سایر کشور ها شد؟
خیر. زیرا به علت‌های مختلفی از جمله سیاست‌ها دارد. اتحادیه طی مکاتبات فراوان با مرکز توسعه صادرات ایران و جلسات متعدد با موضوع موانع صادرات موادغذایی به دنبال راهکاری برای حضور کالای ایرانی در قفسه‌های این فروشگاه‌ها بود، اما به علت برخی موانع خصوصا پرداخت یارانه به کالاهای اساسی مثل آدر، شکر، روغن و نهاده‌های دامی برای تولید انواع پروتئین، تخم مرغ و ... به نتیجه‌ای نرسید.
این برندها چه میزان توانستند به بالابردن سطح استاندارد های فروشگاهی در ایران کمک کنند؟
قطعا تاثیر به سزایی در بالا بردن استاندارد های فروشگاهی داشتند. برای مثال گسترش تخفیف های جذاب، تبلیغات و معرفی محصولات به مشتری و کمپین های فروش (پیش از ورود فروشگاه های خارجی، فروشگاه شهروند به صورت محدود فعالیت های مارکتینگی داشته است)، معرفی مدل فروشگاهی همواره تخفیف، معرفی مدل همکاری با فروشگاه‌ها به صورت فرا نچایز، گسترش فروش اینترنتی، چیدمان فروشگاهی با تمرکز بر افزایش فروش ( نوع چیدمان قفسه‌ها و نیز حالت چیدمان در گستردگی و ارتفاع دید مشتری و...)، استفاده بیشتر از فضای فروشگاهی برای کسب درآمد های غیر عملیاتی (تبلیغات داخل فروشگاه، استندها، فضای اختصاصی برندها و ...)، ایجاد جایگاه فروش میوه و سایر محصولات باغ و به صورت فله ای و به طور کلی فروش محصولات تازه، استفاده مؤثر از نیروهای تبلیغ کننده در نقطه فروش، ارتقای باشگاه مشتریان و طرح های مربوطه، از مهم‌ترین مواردی است که در ارتقای سطح استانداردها مورد توجه بوده است.
چرا فروشگاه‌های موفق ایرانی هنوز نتوانسته‌اند در کشورهای دیگر فعالیت خود را گسترش دهند؟
اصولا امکان حضور برندها و توسعه آن در سایر کشورها، نتیجه کسب تجربه و ایجاد پایه‌های اقتصادی قوی و حمایت‌های دولتی است که به انحاء مختلف صورت می‌گیرد تا امکان کسب موفقیت در بازارهای بین‌المللی با وجود رقبای قدرتمند فراهم شود. در این خصوص متاسفانه سیاست روشنی از سوی دولت وجود نداشته و از طرفی به دلایلی همچون بالا بودن ریسک سرمایه‌گذاری در برخی کشورها (عدم ثبات سیاسی و اقتصادی در آن کشورها و وجود خطراتی مانند گروه‌های تندرو در برخی کشورها مانند نایروبی در آفریقا) عدم حمایت دولت از فعالان صنعت که این خود عامل مهمی در بالابردن ریسک سرمایه گذاری است (مشکلاتی در خصوص واردکردن ارزهای حاصل از فروش به داخل کشور)، وجود قوانین مالکیت در برخی کشورها که 51درصد مالکیت باید بومی و 49درصد خارجی باشد، نوسانات نرخ ارز در کشور ایران و تغییرات سیاستی در بخشنامه‌های مرتبط است.
